Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ (;)

Η «σύγκρουση των πολιτισμών» και πάλι στο φως μετά το τραγικό συμβάν στη Νέα Ζηλανδία… Η θεωρία του ασκούντος επιρροή πολιτικού επιστήμονα και καθηγητή στο Χάρβαρντ επί 50 χρόνια, Σάμουελ Χάντινγκτον, έρχεται αβίαστα στο νου, κάθε φορά που σημειώνεται ένα περιστατικό βίας, στο οποίο εμπλέκεται η θρησκευτική-πολιτιστική ετερότητα, που προσφέρει τη δυνατότητα σε μια ομάδα ανθρώπων (μπορεί να χαρακτηριστεί από την προσωπική αντωνυμία πάντοτε σε α’ πρόσωπο: «εγώ» ή «εμείς») να αναλάβει δράση προκειμένου να συντρίψει μια άλλη ομάδα ανθρώπων (που περιγράφεται με τη χρήση της προσωπικής αντωνυμίας σε γ’ πρόσωπο: «αυτός ή αυτοί»).

Η θεωρία του Χάντινγκτον ήρθε να ταράξει τα νερά στα συγκοινωνούντα δοχεία της πολιτικής επιστήμης και των διεθνών σχέσεων, λίγο καιρό μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Ενώ κυριαρχούσε η αισιόδοξη, φιλελεύθερη οπτική, κατά την οποία ο κόσμος θα γινόταν όλο και πιο ειρηνικός, λόγω της επικράτησης σε παγκόσμιο επίπεδο της οικονομίας της αγοράς και της δυτικού τύπου δημοκρατίας, ο Χάντινγκτον δεν συμμερίζεται αυτή την άποψη και σημειώνει πως ο μεταψυχροπολεμικός κόσμος θα διέπεται από συγκρούσεις. Απλώς, η λέξη-κλειδί αλλάζει: όπου πολιτική-οικονομική ιδεολογία (καπιταλισμός vs σοσιαλισμός), πολιτισμός/κουλτούρα/θρησκεία, που καθιστά μάλιστα ως οιονεί κάτι το περιττό το διαχωρισμό σε κράτη. Έτσι, ο Χάντινγκτον διακρίνει μεταξύ 7 πολιτισμών, με την πιθανή προσθήκη ενός ακόμα: i) Δυτικός, (ii) Λατινοαμερικάνικος, (iii) Ισλαμικός, (iv) Σινικός (Κινεζικός), (v) Ινδουιστικός, (vi) Ορθόδοξος, (vii) Ιαπωνικός, και (viii) Αφρικανικός.

Κατόπιν αυτού, η συμβουλή του καθηγητή-policy maker ήταν απλή: η πολιτιστική θωράκιση της Δύσης, που θα πρέπει να στοχεύσει στον περιορισμό της στρατιωτικής ισχύος των ισλαμικών και σινικών κρατών, με τους δύο αυτούς πολιτισμούς να έρχονται πλέον στο επίκεντρο. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως σήμερα η Κίνα είναι η χώρα που θέτει τα μεγαλύτερα ερωτηματικά σε όλους εκείνους τους τομείς όπου οι ΗΠΑ υπερείχαν συντριπτικά, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως το Ισλάμ και οι διάφορες ερμηνείες του αποτέλεσαν το όχημα για να πάρουν γκρουπ ανθρώπων τα όπλα στη Μέση Ανατολή, με στόχο τη δημιουργία ενός Χαλιφάτου στον 21ο αιώνα. Αξίζει, δε, να σημειωθεί πως ο Χάντινγκτον επιβεβαιώνεται και για τις προβλέψεις του και για την Ουκρανία, την οποία έβλεπε πως θα διαιρείτο λόγω του χάσματος μεταξύ Ανατολής (Ρωσίας) και Δύσης, σε μια σύγκρουση λιγότερο αιματηρή εν συγκρίσει με αυτές στη Γιουγκοσλαβία. Οι μέρες που διάγουμε αυτήν την περίοδο είναι επετειακές στη Ρωσία, που γιορτάζει τα πέντε χρόνια από την προσάρτηση της Κριμαίας.

Ωστόσο, όλα μέχρι ενός ορίου: οι προφητείες του Χάντινγκτον ίσως καταλήγουν αυτοεκπληρούμενες, κάτι σαν το panic run στον τραπεζικό τομέα, όπου αν όλοι μαζί (λόγω κάποιων αρνητικών πληροφοριών) επιθυμούσαμε μαζικά να αποσύρουμε τις καταθέσεις μας, οι τράπεζες θα κατέρρεαν μέσα σε λίγα λεπτά, ακόμη και αν τίποτα πραγματικά δεν συνέβαινε και επρόκειτο για διασπορά κακόβουλων φημών. Έτσι και εδώ: αν πραγματικά θεωρεί η Δύση το Ισλάμ εχθρό, τότε γιατί χρησιμοποίησε αυτό για να ενώσει τους Αφγανούς απέναντι στην εισβάλλουσα στο Αφγανιστάν Σοβιετική Ένωση, με την αμερικανική στόχευση τότε να είναι να γίνει το Αφγανιστάν ένα «σοβιετικό Βιετνάμ»; Αν η Δύση πραγματικά εχθρεύεται το Ισλάμ, τότε πώς διατηρεί (ή διατηρούσε) προνομιακές σχέσεις με ένα από τα πιο συντηρητικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής, το (ουαχαμπιστικό) καθεστώς των Σαούντ στη Σαουδική Αραβία ή με την ερντογανική Τουρκία; Πώς το σιιτικό Ιράν, που ανέτρεψε τον Σάχη για να τον αντικαταστήσει με τον Χομεϊνί (τρεπόμενο σε θεοκρατία), αποτελεί τον πιο έμπιστο σύμμαχο της ηγέτιδας δύναμης του «Ορθόδοξου» πολιτισμού, Ρωσίας, στον πόλεμο στη Συρία, από το 2011 μέχρι σήμερα;

Δεν χρειάζονται υπερβολές λοιπόν: το μακελειό στη Νέα Ζηλανδία μας υπενθυμίζει την διαρκώς αυξανόμενη επιρροή της Ακροδεξιάς ανά τον κόσμο, με ένα χτύπημα σε μια φιλήσυχη χώρα, που δεν βρίσκεται στην «παραμεθόριο» μεταξύ δύο πολιτιστικών μπλοκ, εκεί όπου προέβλεπε ο Χάντινγκτον πως θα διεξάγονταν οι περισσότερες συγκρούσεις μεταψυχροπολεμικά. Ένα τρομοκρατικό χτύπημα ενός «μοναχικού λύκου» είναι, με ρίζες στη μισαλλόδοξη ρητορεία τμημάτων των πολιτικών ελίτ και στο όχι ιδιαίτερα ισχυρό (όπως είπε ο ίδιος ο μακελάρης στο μανιφέστο του) εκπαιδευτικό υπόβαθρο του δράστη.

Τα επακόλουθα δείχνουν πως η σύγκρουση των πολιτισμών είναι ίσως μια εξαρτημένη μεταβλητή, εργαλείο στα χέρια των διαφόρων προθύμων. Έτσι εξηγείται η απάντηση του Ερντογάν, που βρέθηκε και στο στόχαστρο του φονιά του Christchurch, η οποία όμως είχε κάποια στοιχεία αυτοσυγκράτησης, ειδικά στο σημείο όπου «τα μάζεψε» μερικώς σχετικά με την Αγία Σοφία και το ενδεχόμενο να λειτουργήσει και πάλι ως τζαμί.

Δυστυχώς, επειδή η δράση φέρνει αντίδραση, ακολούθησε η επίθεση στο τραμ της Ουτρέχτης, από Τούρκο σε καταγωγή πολίτη, που φαίνεται πως υποστήριζε τον ISIS. Ένα από τα πολλά τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη από νεαρούς μουσουλμάνους, γόνους μεταναστών συχνά, που βλέπουν το Ισλάμ ως παράδεισο και ως μέσο να εκδικηθούν τη Δύση, που την αντιμετωπίζουν ως αιτία όλων των δεινών της συχνά χωρίς ευκαιρίες για ανέλιξη ζωής τους. Όποιος είναι ο ρόλος της Ακροδεξιάς στη μία περίπτωση (την αντί-Ισλάμ τρομοκρατία), είναι ο ρόλος των ερμηνειών του Ισλάμ αναφορικά με την διάδοσή του με το σπαθί στην άλλη. Ιερός πόλεμος ο ένας, ιερός πόλεμος και ο άλλος. Απλό και καλό για πηχυαίους τίτλους, αλλά μήπως η εικόνα είναι πιο σύνθετη;
 

ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Σπύρος Σερμπέτης-Παππάς